Vorsdonkbos in de herfst

Het Vorsdonkbos in Gelrode is een prachtig stukje natuur langs de Demer, tussen Aarschot, Gelrode en Betekom.  Omdat het gebied in zijn geheel eigenlijk werd gevormd door een oude Demer-meander die duizenden jaren geleden door de rivier zelf werd doorgesneden, speelt water, onder vele vormen, een hoofdrol in dit gebied.

Maar ook de meer recente geschiedenis heeft het landschap vorm gegeven. Zowel rond het Kasteel van Rivieren als rond het Kasteel van Nieuwland, wandel je onder statige oude bomen, ooit aangeplant naar het voorbeeld van Engelse landschapstuinen.

Je kunt er een boeiende wandeling maken, achter elke hoek wacht je een ander en steeds verassend landschap.  Tijdens de herfst verbreken onder andere Sijzen, Boomklevers, Goudhaantjes, Matkoppen en Kepen de stilte.  Met wat geluk zie je er onze kleinste spechten-soort, de Kleine Bonte Specht, die er profiteert van het beheer waarbij oude en zieke bomen ongemoeid worden gelaten en op die manier zorgen voor voedsel en schuilplaatsen.

De bijgaande foto's werden genomen tijdens een ochtend-wandeling in november, hopelijk doen ze je zin krijgen in een verkenning van dit rijke stukje natuur.

Een laat bloeiend grasklokje trekt de aandacht

 De Moutlaak is één van de beken die het gebied doorsnijdt.

Vlindertijd

Het is volop vlindertijd, het mooie weer van de laatste dagen doet z'n best om ze d'r op hun mooist te laten uitzien.  Enkele juweeltjes uit de vallei:

Icarusblauwtje

Landkaartje

Kleine Vos

Citroenvlinder

Icarusblauwtje

Moet de Demer dan toch niet overal in't gelid lopen?

Het verhaal van het storten van bouwpuin op de Demeroever in Rillaar in opdracht van Waterwegen en Zeekanaal, heeft de laatste dagen een wending gekregen die de natuur in de vallei ten goede zou moeten komen.  Nadat Natuurpunt bezwaar maakte tegen de feitelijke verhoging van de oever, en nadat het Agentschap Natuur en Bos er op wees dat er voor deze werken geen vergunning werd gegeven, heeft W&Z besloten de ophoging ongedaan te maken en de oever in z'n oorspronkelijke staat te herstellen.  Na het bouwverlof zullen de herstellingswerken aangevat worden.  Het is verheugend vast te stellen dat een overheidsinstelling eens de kant kiest van de weinige natuur die ons rest.

Het is wel spijtig dat het stadsbestuur maar weinig interesse toont in het behoud van dat laatste restje.  Misschien is het omdat ze er middenin wonen dat ze het niet (meer?) beseffen, maar de Demervallei is één van de mooiste valleien in Vlaanderen.  Europees erkend in het kader van het LIFE project,  onderdeel van het Vlaams Ecologisch Netwerk, beschreven door Ernest Claes, thuis voor tal van zeldzaam geworden dieren en planten, men zou denken dat iedere aantasting de burgervaders doet steigeren.  Helaas, nadat de politie werd verwittigd omwille van de ongewone activiteit, konden de werken nog drie dagen verder gaan.  Andere reacties waren erg lauw, in de trant van"... als 't Zeekanaal dat doet zal't wel in orde zijn zeker...".
Misschien hoopten ze in stilte dat de ophoging nog met een mooi laagje asfalt kon worden afgewerkt...

In ieder geval, in afwachting van het herstel, nog enkele beelden uit de vallei, misschien helpen ze ergens iemand in te zien dat dit een stuk natuur is dat aandacht en zorg verdient.

Avondkoekoeksbloem

Europese Ree

Gewone Oeverlibel

Demeroevers moeten in't gelid lopen - vervolg

Enkele dagen geleden kon je hier een bezorgd bericht lezen over tractoren en vrachtwagens die puin aanvoeren op de oever van de Demer ter hoogte van Rommelaar.  Ondertussen werd deze bezorgdheid gedeeld door medewerkers van Natuurpunt, dat daar in de vallei een aantal overstromings-graslanden  in natuurreservaat beheert in het kader van het Europese Life project.  De vallei maakt ook deel uit van het VEN (Vlaams Ecologisch Netwerk) het is met andere woorden een gebied met een belangrijke natuurwaarde en het beheer is er op gericht de diversiteit en natuurwaarde te behouden en zelfs te verstevigen.  Daar dit van oudsher een natuurlijke overstromingsplaats voor de Demer is, en de overstromingen voor dynamiek en natuurlijke aanvoer van voedingsstoffen en mineralen zorgen, gaan ingrepen als het feitelijk verhogen van dijken en aanleg van verharde wegen lijnrecht in tegen het beoogde beheer.

Nochtans voert de opdrachtgever (Waterwegen en Zeekanaal) met het Sigma-plan natuurbeheer en natuurherstel hoog in z'n vaandel. Ze maken plannen bekend waarin oude Demermeanders opnieuw worden aangesloten en waarin dijken opnieuw verlaagd worden om historische overstromingsgebieden hun functie terug te geven om zodoende stroomafwaarts gelegen woonkernen te beschermen.  Ook wijzen ze op het overleg en de samenwerking die ze aangaan met natuurverenigingen, diensten zoals het ANB en wetenschappelijke instellingen.  Voor zover gekend werd over deze werf helemaal geen overleg gepleegd, dit gebeurde 'op een diefje", net voor de vakantie, hoopten ze er in stilte mee weg te komen?

Ondertussen werd de kat de bel aangebonden, Natuurpunt vraagt het herstel van de oevers, het Agentschap Natuur en Bos stelt vast dat er geen vergunning is voor de werken. Benieuwd hoe Waterwegen en Zeekanaal deze toestand zal aanpakken.

In afwachting laat ik jullie nog even meegenieten van topnatuur op een natuurlijke Demeroever.

Bosrietzanger

Demer stroomopwaarts kerk Langdorp

Rietgors

Icarusblauwtje

Weidebeekjuffer

Demeroevers moeten in't gelid lopen.

Wie regelmatig langs de Demer wandelt rond Aarschot zal het al opgevallen zijn, de Demer wordt op vele plaatsen flink in een keurslijf gedrongen.  Hoge dijken, oevers mooi op 45° afgeschuind, niet te veel riet of wilgen op de oevers, een net wandel of fietspad bovenop de dijk... De overheidsinstantie "Waterwegen en Zeekanaal" doet haar best om ons zoveel mogelijk dit plaatje voor te schotelen. Het ziet er dan zo uit:

Afgeschuinde oevers,  opgehoogde dijken met een verharde toplaag, riet en struiken opgeruimd.

Op het eerste zicht een mooi plaatje maar een natuurlijke rivier ziet er wat anders uit.  Oevers die begroeid zijn met riet en struiken en bomen, waardoor ze vogels als Kleine Karekiet, Bosrietzanger, Meerkoet en vele anderen huisvesten.  Op sommige plaatsen bijna rechte oeverwanden, waarin IJsvogels hun nestholte maken, op andere plaatsen zandbanken en zandafzettingen waarop Gele Kwikstaarten en Oeverlopers naar voedsel zoeken.  Een beetje zoals op deze beelden:

Rietkragen en struiken

Zelfs grotere bomen die beschutting bieden voor allerlei dieren

Steile oevers

Deze beelden werden genomen langs de Demer tussen de Beemdenbrug in Langdorp en de Rommelaar in Rillaar.  Langs dit stuk rivier is de Demer tot nu toe veel minder in het keurslijf gedwongen dan op vele andere plaatsen.  Als je hier in mei of juni wandelt bruist het hier van het leven, Weidebeekjuffers vangen de zon, in elke rietzoom zit een Kleine Karekiet te zingen, Wilde Eenden en Krakeenden leren hun kuikens de wereld kennen, de IJsvogel stroopt de oevers af op zoek naar een maaltje.  Tijdens de wintermaanden is dit één van de weinig plaatsen waar de Demer nog op natuurlijke wijze kan overstromen, het broek fungeert dan als opvangbekken en beschermt de verder gelegen woonkernen tegen overstromingen.  Er loopt hier geen verharde weg langs de oever, er is een karrespoor, als wandelaar kun je hier in alle rust van de Demer en het landschap genieten en zo is het goed.  

Het karrespoor, een mooie wandelweg

Maar blijkbaar is niet iedereen dezelfde mening toegedaan.

De grote middelen

Toen ik verleden week mijn dagelijkse vroege ochtendwandeling maakte hoorde ik van ver zware motoren draaien en het geluid van machines in actie.  Van op de Rommelaar reden tractoren en vrachtwagens geladen met bouwpuin het broek in.  

Ze stortten hun vracht op de Demeroever die op sommige plaatsen tot een halve meter hoger kwam te liggen. Een graafmachine werkte de weg verder af.

Het voormalige karrespoor werd omgevormd tot een op sommige plaatsen 6 m. brede weg.  Dit doet vrezen dat dit de voorbode is van meer onheil.  

Wat is de volgende stap?

Volgt na het aanleggen van deze wegen het"saneren" van de oevers?  Zullen de rietkragen, wilgen, steile oevers en zandbanken hier ook geslachtofferd worden op het altaar van de éénvormigheid en rechtlijnigheid. Er valt in ieder geval voor te vrezen. De Demer tussen Messelbroek en Rommelaar werd al op die manier "onder handen genomen".  Waar ik vroeger op enkele honderden meters wel 10 zangposten van Kleine Karekiet telde, zit er nu geen enkele  meer op de oever.  Ook Bosrietzangers laten er zich niet meer horen.  Waar er vroeger af en toe een tractor langs de Demer passeerde, vinden terreinwagens, quads en zelfs gewone personenwagens de weg naar de Demer.  Sommige mensen verkiezen de Demer boven het containerpark, de ontsluiting komt hen goed uit.   Waar de Demer er vroeger mooi uit zag, is het nu eenheidsworst, met een lineaaltje afgemeten, alles wat boven het maaiveld uitkomt vakkundig getrimd.

Wie?

De website van Waterwegen en Zeekanaal, meer bepaald de pagina's die handelen over het Sigmaplan van de Demervallei meldt het volgende: 

"...De Demervallei tussen Diest en Werchter wordt helemaal heringericht. Zo krijgt de vallei een betere bescherming tegen overstromingen en wordt de waardevolle Demernatuur in ere hersteld..."  en "... In dit enorme gebied wordt nu volop gezocht naar de meest geschikte locaties om deze doelstellingen te realiseren. Dat gebeurt op een grondige en doordachte manier, met wetenschappelijke studies... " 

Het lijkt er eerder op dat ze de waardevolle Demernatuur op een grondige en doordachte manier naar de bliksem helpen.  De wetenschappelijk studies die deze ingreep rechtvaardigen, zou ik wel eens willen lezen.  

Ondertussen zijn Natuurpunt en Regionaal Landschap Noord Hageland hiervan op de hoogte, beiden reageerden verrast.  Hoewel er regelmatig overleg is met meerdere partijen over het reilen en zeilen in de Demervallei, werden deze werken blijkbaar niet aangekondigd.  Men tracht nu na te gaan of voor deze werken wel de nodige vergunningen en toelatingen verkregen zijn.  Hopelijk komt er snel duidelijkheid over de wettelijkheid van deze werken en wordt er inzicht gegeven in de verdere plannen.  

Laat alstublieft het laatste restje "wilde" Demer wild blijven, er is al genoeg eenheidsworst.

"Achter de Berg" in Testelt, vroeger en nu.

Ernest Claes beschreef het in zijn boeken, oude foto's illustreren het, de Demervallei was vóór de jaren 50 van de vorige eeuw één grote grasvlakte, men kon van kerktoren naar kerktoren kijken.  Het hooi was een belangrijke bron van inkomsten in tijden waarin paarden nog een grote rol speelden in het vervoer en de landbouw. Ook het Belgische leger was een belangrijke afnemer van hooi uit de Demervallei en Zichem was in die periode zowat het centrum van de "hooimarkt".
Na de 2e wereldoorlog brak een andere tijd aan, hooi verloor snel aan economisch belang en in de plaats kwamen de populieren-plantages die nu nog steeds op vele plaatsen het landschap domineren.
Ook ander landschapselementen zagen er anders uit dan nu.  De Voortberg (of Testeltse berg zoals hij in Testelt meestal wordt genoemd) die nu bijna volledig bebost is, was in de helft van de vorige eeuw helemaal niet bebost.  De Diestiaanheuvel was bedekt met weiland en enkele akkers.  Tot in de jaren 70 was er op het hoogste punt een asperge-akker. Vanop de berg had je naar verluid een mooi panoramisch zicht over de Demervallei.
De bijgaande foto's geven je een idee van het landschap  rond de Voortberg en het Vierkensbroek. Enkele foto's komen uit het familie-archief, andere foto's werden ter beschikking gesteld door Luc Vervoort.

Zicht vanop de dijk naar de Voortberg, die toen vrij van bomen was.

Koeien werden gehoed op de gemene weiden in de vallei.  Op de achtergrond de brug over de Demer en daarachter de Voortberg

Deze familie-foto van de familie Janssens-Verhaegen werd genomen vanop de Voortberg ergens in de jaren '50.   Op de achtergrond de Demervallei die nog grotendeels open vlakte is, hoewel de eerste populieren verschijnen.  Midden aan de horizon de kerk van Zichem en links er van de Maagdentoren.  Vooraan, met pet,  onder de schoof graan, mijn grootvader Louis Janssens, ook bekend als "de Witte van den Taye".

Achter de berg lag de "Zwarte brug", een andere toegang tot de gemene weiden.  Op dit beeld is weer mooi te zien dat het broek één grote grasvlakte was.

Dit is de "Zwarte brug" anno 2015.  In de jaren 60 & 70 van de vorige eeuw werden hier vijvers gegraven en werden er weekeindverblijven opgetrokken.  Ondertussen werden de weekeindgronden verlaten en kon Natuurpunt de gronden aankopen.  De weekeindverblijven werden verwijderd, de hoge oevers van de vijvers werden verlaagd en afgeschuind, slib werd geruimd.  De bedoeling is om een meer natuurlijk en soorten-vriendelijk landschap te creëeren. 

Zicht vanuit het broek op de Voortberg, op de voorgrond de her-aangelegde vroegere weekeindgronden.  Vanop de weg aan de voet van de Voortberg hebben wandelaars nu een onbelemmerd zicht op het Vierkensbroek.

Dit beeld, een beetje verder genomen, geeft een idee hoe de her-aangelegde percelen er spoedig zullen uit zien.

Ochtend in de vallei

Nu de lente stilaan toch in 't land lijkt te komen dienen zich stilaan meer en meer mooie fotomomenten aan in de Demervallei.  Ik hoef de cliché uitdrukkingen over de ochtendstond niet boven te halen, en misschien zijn foto's van zonsopgangen een levensgroot cliché op zich, maar toch is het moeilijk om niet onder de indruk te zijn van het spel van licht en wolken en kleuren dat je langs de Demer kunt beleven.  Een bijhorende soundtrack van Zanglijster, Kievit, Tjiftjaf, Heggenmus en nog vele anderen maken de beleving helemaal af.  

Overstroming met droogblijvende donk te Langdorp

De Grote Laak te Langdorp

Aan één van de afgesneden meanders in Langdorp

Monding van de Laerbeek

De boerderij van Liza in de Broekstraat te Langdorp

Landduinen in Averbode Bos & Heide.

Een typisch landschapselement in Averbode Bos & Heide zijn de landduinen en de vennen, bijvoorbeeld in de buurt van Turnhoutsebaan.  Tijdens de recent gestarte "Demercursus" van Regionaal Landschap Noord-Hageland werd de ontstaansgeschiedenis van de Demervallei en het omringende landschap op een boeiende manier uit de doeken gedaan door Luc Vervoort, medewerker voor het Life project bij Natuurpunt. Het ontstaan van deze duinen hangt nauw samen met het ontstaan en ontwikkeling van de Demervallei.

Tijdens de jongste ijstijd van het Pleistoceen (tijdvak van 1.8 miljoen jaar geleden tot 10 000 jaar geleden) installeerde zich een hogedrukgebied boven Scandinavië dat ijskoude noordenwinden naar onze streken stuurt. Deze droge luchtstromen transporteerden losliggende bodemdeeltjes (zand en leem) naar het zuiden en vulden de diep ingesneden ijstijd-valleien.  Het zwaardere zand sloeg eerder neer, vooral in de kempen, het leem werd verder geblazen tot de streek die we nu kennen als het Haspengouw.
In het laatglaciaal (ongeveer 14 000 tot 10 000 jaar geleden) veranderde de windrichting van het NO naar het ZW en stopte de aanvoer van vers dekzand. De ZW-winden verplaatsten het dekzand gedeeltelijk naar de valleien. Later verstuifden deze sedimenten tot landduinen of tot dekzandruggen met een WO-oriëntatie. Vandaar dat duingebieden vaak aansluiten bij de randen van valleien, zoals in dit geval bij de Demervallei. Door uitwaaiing van het zand tot op het niveau van de watertafel ontstonden er plaatselijke vennen.

In Averbode Bos & Heide worden momenteel een gedeelte van deze duinen en enkele vennen afgerasterd.  Het is de bedoeling om de toch aanzienlijke recreatiedruk hier in een gedeelte weg te nemen, wat toch wel nodig is om zeldzame vogelsoorten een veilige rust- en broedplaats te verzekeren.

Zicht op het ven "NooitGedacht", dit ven dankt zijn naam aan het feit dat men bij de herinrichting "nooit gedacht" had dat zich hier een ven zou vormen.  Een illustratie hiervan is het feit dat bij de oorspronkelijke herinrichtingsplannen, één van de wandelpaden door het huidige ven liep...

Koude ochtend in Averbode Bos & Heide

Vanmorgen vóór zonsopkomst een wandeling gemaakt in Averbode Bos & Heide.  De vennen langs de Langestraat hebben het grootste deel van het jaar droog gestaan maar de natte winter heeft ze opnieuw gevuld, wat voor mooie beelden zorgt.  Bijkomende charme deze ochtend was de zang van de Boomleeuweriken die er vroeg op het jaar aan beginnen.  Op 4 verschillende plaatsen kon je ze met hun jubelende zang de opkomende zon horen begroeten, een mooi moment en een treffende illustratie van het succes van de herinrichting van het gebied.

This morning I took a walk before sunrise in Averbode Bos & Heide (B).  The fenns along the Langestraat were dry for most of the year, but the wet winter filled them up, making for beautifull images.  An additional charm this moring was the song of  Woodlark, which starts early in the year.  On 4 differrent spots their jubilant song greated the rising sun, a striking illustration of the succes of the redevelopment of these parts.